Пак дошол Итар Пејо од Мариово во Прилеп и поминал крај една фурна. Се разбира дека бил изморен и гладен, та кога ги фрлил очите на тезгата и кога му замирисале топлите
сомуни, симиди и тави со разни печива, слинки му протекле, а цревата почнале уште толку да му кркорат.
A кога видел на тезгата една убава дебела гуска во една тава, за мерак испечена, веќе не можел да се воздржи.
– Чија е гускава, фурнаџија? – го прашал фурнаџијата со полна уста слинки.
– Од кајмакамот – му одговорил фурнаџијата, и тој голтајќи ги слинките кога погледнал во гуската.
– Како би било да и се гостиме ние сега? – го прашал Пејо фурнаџијата и му покажал со главата на гуската.
– Како ќе се гостиме, слепче, ќе не одере кајмакамот.
– Драл-не драл, таа ќе биде, туку да не губиме време.
Внеси ја во одајата и земи еден топол сомун… – просто му наредил Пејо и се мушнал во одајчето од фурнаџијата.
Влегол и почекал да ја донесе фурнаџијата гуската.
Фурнаџијата го знаел Пеја како шерет човек, но сега сакал да разбере што шеретлак крои, та го прашал:
– Ами кога ќе ја побара кајмакамот, што ќе му одговорам?
Пејо не се ни замисли:
– Ке му речеш дека гуската летна од тезга сосе тава печена
.Фурнаџијата се насмевнал, и, повеќе за шерет-лак, се согласил.
Ја внесол гуската кај Пеја и за миг ја растргнале на парчиња.
Почнале да јадат и да се смеат, но фурнаџијата пак се стрелушил…
„Како ќе излезе оваа работа?
Кој ќе му верува нему дека летнала гуска сосе тава, и тоа печена?”
Затоа почнал да го испитува Пеја како да се правда пред кадијата, зашто сигурно кајмакамот ќе го тужи и ќе мора да оди на суд кај кадијата.
– Ама кога ќе ме отера кај кадијата, што велиш ти, Пејо, како ќе поминам таму?
Ќе ме умрат од ќотек со кајмакамот, та остави што ќе ме осуди да ја плаќам.
– He грижи се – спокојно му одговорил Пејо.
-Ти само кркај – да се накркаме, другото јас ќе го редам.
– Ти ќе го редиш, ама галиба по мојов грб – се жалел фурнаџијата.
– Немај гајле, немај. Пејо мислел и за тебе кога ти зборувал..
.- А, како немај гајле, џанум?
Кажи што мислиш?
– Ај, казан ти на глава!
Што мислам и ќе направам; влакно од главата да не ти падне, тоа мислам
.- Е, како!
Ќе поверува кадијата дека летнала гуската сосе тава?
– Ќе поверува како ништо.
Ама зошто ќе речеш, зашто јас ќе бидам кадија.
Фурнаџијата уште толку се зачудил.
Откаде – накаде Пејо од Мариово – кадија?
Ама Пејо не го оставил да се чуди:-
Кадијата овие денови се смени.
Новиот многу личи на мене, а ми кажаа дека изутрина отишол во Битола по анчето.
Во кадилакот не се ни јавил.
Јас сега оттука ќе појдам кај Насрадина, ќе се облечам во неговите алишта, ќе ја турам неговата капа и чалма и ќе станам поарен кадија од самиот кадија.
Ќе појдам во кадилакот, нема да ме препознаат.
И кога ќе те дотера тебе кајмакамот, јас ќе ти судам.
А како ќе пресуди кадијата, така ќе биде.
Разбра сега зошто ти велам да кркаш и да не бериш гајле?
Фурнаџијата се посмирил малку, но сепак загрижен си ја почнал редовната работа, чекајќи го кајма-камот по гуската и крајот на Пејовиот шеретлак.
Некој час пред ручек време, еве ти ја слугинката од кајмакамот:
– Готова ли е гуската, Василе? – ја побарала прво таа.
Васил почнал да го трлка грбот од фурната.
Го пријал, значи ќе јаде ќотек, но нема што, почнал како што го научил Пејо:
– Ax, вие да сте живи со кајмакамот; гуската летна сосе тава кога ја извадов од фурна печена.
Слугинката почнала да се смее, па му рекла:
– Ајде извади ја, не играј мајтап со мене.
Летнала печена гуска!
Како можела да летне заклана, искубана, па дури и печена гуска?
– Така, летна од тезге.
И тоа сосе тава.
Се залепила за тавата, та и неа ја понесе во облаците.
– Ќе го кркаш копанот ти денеска, гледам… -почнала да се лути и да му се заканува слугинката.
– Од гуската?
Ако… – и потфрлил фурнацијата.
– Mope од кајмакамот, та за од гуската и јас сакам, туку види, извади ја зашто гладен е, та ми рече макар и недопечена да ја однесам.
– Навистина, навистина летна – сосем сериозно и рекол фурнаџијата.
– Оди така кажи му на ефендијата.
Што сака нека прави.
Било таксират -ќе купам една гуска и ќе му ја вратам…
Слугинката ја завртела главата и си отишла, та му кажала на кајмакамот како што и рекол фурнаџијата.
Кога ја слушнал кајмакамот слугинката зоврел од лутина.
– Како можела да летни гуска од тезга и тоа печена и сосе тава? – ревнал и го грабнал грбачот, та му отишол на фурнаџијата:
– Камо гуската, бре ќерата?
Како летна мојата гуска сосе тава, а? Гуската, зашто сега ќе ти ги кршам коските, жими вера! – и му влегол внатре во фурната и замавнал со грбачот, викајќи колку што може: – Гуската, гуската, камо гуската, бргу ваму гуската…
– Летна, кајмакам ефенди, што сум виновен јас?
– А бре, како летна, бре заклана гуска, искубана гуска, па и печена летнала и тоа сосе тава, бре!
Мене најде да ме маслосуваш?
Гуската, зашто сега ќе ти ја потсечам главата на прагот – и пак почна да мава.Фурнаџијата ја наведнал главата, се фатил со раце за неа и истрчал на улицата и почнал да бега по улица.
Кајмакамот се втурнал по него да го брка, не престанувајќи да мава по грб, викајќи патем:
– Држете го фурнаџијата, народе, држете, држете…
Бегајќи така по улица, фурнаџијата удрил во едно тесно сокаче што било преполно со народ и доби-ци, бидејќи бил пазарен ден.
He можејќи да помине низ добиците, фатил едно магаре за опашка за да го поистави од патот, и така силно му ја оптегнал опашката што му ја скинал.
Се загнал по него и стопанот од магарето да го брка што му ја скинал опашката на неговото магаре.
Се сториле двајца со кајмакамот.Бегал понатаму кутриот фурнаџија и поминал крај една маска на која јавала една анамка.
Маската била ујлија, се потплашила од него, рипнала и ја фрлила анамката сосе малото дете што си го држела на скутот.
Паднало детето несреќно на калдрмата и наместо издивнало.
Се загнал и таткото од детето да го брка фурнаџијата.
Се сториле тројца гонители по фурнаџијата.
Го бркале низ чаршија што го бркале. Но, го заградиле од сите страни и само што не го фатиле, но тој бргу влегол во една џамија и почнал да се качува по минарето. Гонителите се втурнале по него, а тој веќе се нишал и токму паднал на едно десетгодишно дете. Паднал и го смачкал, се разбира. Наместо умрело и ова дете. Најпосле го фатиле и го врзале. Го врзале и го потерале сите четворица оштетени кон кадилакот да му суди кадијата.
Откако ја изеле гуската со фурнаџијата, Итар Пејо отишол кај Насрадин-оџа, кај стар свој пријател, и го замолил да му ја даде неговата оџинска облека. Го маслосал некако и го кандисал, та се облекол токму како што се облекува оџа или кадија. Тогаш така носеле и кадиите како оџите. Така облечен отишол право во кадилакот, и како што предвидувал така излегло. Никој не го познавал, та влегол во судницата кај што судел кадијата и се наместил како вистински кадија.
„Што ли направи кајмакамот со фурнаџијата?” се прашал сам и почнал да наслушува. И не слушал долго, вратата почнала да тропа, а тој одговорил однатре:
– Бујрум, бујрум, повели!
Вратата се отворила и на неа се појавил кајмакамот. Сиот задишан му рекол:
– Однесоа сабајлево децата една гуска на фурна за ручек, а кога ги пратив да ја донесат, знаеш што рече тој ешек фурнаџијата? Летнала гуската печена сосе тава. Мислев дека тера шега со нив, ама тој пезевенк ги набрка со лопата со истите зборови. И кога појдов лично јас да ја земам гуската, и мене со истиот ум почна да ме уверува дека навистина гуската летнала. Ми се стемни пред очите и го запукав со грбачот, та го дотерав кај тебе да го накажеш безобразникот. Ич, можела заклана, скубана па дури и печена гуска да летне од тезга и тоа сосе тава?
Пејо внимателно го сослушал кајмакамот, си ја мазнел брадата и мустаќите како што би правел кадијата, цукал и се чудел:
– Бак, бак, бак!.. Што слушам, кајмакам ефенди? Ич можело тоа да биде?
– Еве го, надвор е тој ќопек. И тебе сигурно така ќе ти рече. После, не тепај такви едепцизи?
– Ќе го одерам жив и мене ако ми го рече тоа. Како можело тоа…
– Викни го, ќе видиш!
Пејо затропал со дланките и на вратата се појавил гавазот:
– Бујрум, кади баба!
– Има тука некој фурнаџија?
– Еве, кади баба!
– Пушти го да влезе!
Излегол гавазот и просто го клоцнал фурнаџијата пред кадијата. Клечејќи го поздравил со: „Да ти се многу години, кади баба!”
– На сиџим, синко! – му се врекнал кадијата. -Стани, бре ќопек.
Станал фурнаџијата и со наведната глава зачекал што ќе биде понатаму, гледајќи тапо во земјата.
– Што си правел ти денеска, бре ќерата, а?
– Ништо, кади баба, што можам јас еден фурнаџија да правам. Печам леб, што ќе правам друго…
• – Како што можеш? Камо гуската од ефендијата? – го прашал кадијата и му го покажал кајмакамот до него.
– My кажав јас нему, кади баба!
– Летна сосе тава, а? Речи и јас да слушнам една лага со опашка – и станал та му се приближил и го фати за брада, му се нанесол во лицето и почнал да вика, да го кара.
– Така е, кади баба! така… Летна, што сум виновен јас тука? – почнал фурнаџијата тивко да се правда, ама и да се насмевнува незабележително.
Кадијата избувнал од „лутина”.
– А бре, како можел да летнит заклан, искубан, па дури и печен гуска, бре ќопек, бре едепц’з, бре? Кого најде ти да маслосуваш? Мене и кајмакамот?
– Никако маслосување, кади баба, жими вера, жими бога, жими деца и здравје, летна. Таман ја из-вадив од фурната и ја оставив на тезгата и таа фрррр… за миг отиде во облаците.
– Ха, ха, ха, фррр… во облаците! Ќе видиш фррр во облаците, кога ќе удрит сега гавазот двае-сет и пет по тој фурнаџиски тур. Ќе кажам јас тебе пезевенк ниеден со кого играш мајтап… My се заканил кадијата а кајмакамот веднаш упаднал:
– Педесет, педесет за ваква лага, кади баба!
– Жими вера, и сто и педесет ќе удрам ако не кажит со кого изеде гуската твој…
– Аир, кади баба, – почнал фурнаџијата да се брани. – Никакво јадење, никакво крадење. Ти велам: летна и летна. И да ме обесиш, тоа е. Me фати таксиратот; ќе му купам на ефендијата една гуска. Што можам друго да правам?
Кадијата нервозен го фатил за тилот и почнал да го тресе:
– А бре, како летна, како, како, како? Како можел заклан гуска да летни, бре! Што зборуваш ти овдека, ќе полудиш ти мене, бре!
Фурнаџијата ги собрал рамениците и се едно исто повторувал:
– Ете летна, кади баба-а-а! И јас се чудам, ама летна пред моиве очи; што да правам. Обеси ме најпосле, јас друго нема што да зборувам од ова…
Кадијата се иставил од него, почнал да се шетка низ одајата со нурната глава, се чудел, отишол кај кајмакамот кој станал и тој простум и почнал со него разговор: „Обеси, друго нема што да кажам. Чудна оваа работа!” Пак ја вртел главата, и како да се присетил нешто, се запатил кон масата, викајќи:
– Чекај да видиме, ќе кажит Китапот? Може да има право фурнаџијата? Кај алах се може да бидит.
Седнал крај масата и ја зел големата книга „Коранот”, единствениот закон по кој се судело во тоа време. Почнал да ја прелистува и да ѕури во неа со особено внимание. Превртел повеќе листови и таму околу средето се загледал длабоко во неа, ги ококорил очите и вџашено почнал да бабака, да цука и да се чуди:
– Бак, бак, бак, жити вера! – па му се обрнал на кајмакамот: – И тој можел да бидит! – па го повикал да дојде кај него и му покажал:
– Види овде што пишува Коранот? – и почна да чита со особен нагласок:
– На 136 години ќе летне гуска сосе тава курбан на алахот – и почнал да ја врти главата и да се чуди. – Има право фурнаџијата, кајмакам ефенди; се погодила твојата гуска. Алах така заповедал, нема што! Тебе те милувал тој, сполај му, твојата гуска ја зел денеска за ручек!
Кајмакамот ги собрал рамениците, ја клал раката на градите и со стравопочит му одговорил:
– Нека биде по волјата на алахот, кади баба! -дури и ќефот му се направил што го милувал алахот и неговата гуска ја зел денеска за ручек.
Тогаш фурнаџијата се окуражил и му се обрнал на кадијата:
– Ама кога велев јас, кади баба? Кој ќе ми го плати мене ќотекот што ми го удри ефендијата?
– Ќе платит тој што те тепал тебе, кој друг! – па му се обрна на кајмакамот заповеднички:
– Ајде кајмакам ефенди, дај една лира што си тепал фурнаџијата!
Кајмакамот почнал да се тегави, да се чуди: -Ама, кади баба… – но кадијата му подвикнал.
– Бргу, бргу, нема ама. Јас седам овдека правда да делам. „Китапот” така вели!
Кајмакамот ја извадил, лирата, ја оставил на масата пред кадијата, ја завртел главата и си излегол
низ врата накиселен, не толку за гуската што отишла кај алахот за ручек, отколку за лирата што ја платил за ќотекот.
Уште кајмакамот недоизлезен, на вратата се појавил Турчинот-селанец на чие магаре фурнаџијата му ја искинал опашката, му расправал како станала таа работа. Барал да му плати фурнаџијата отштета што му го нагрдил добичето.
Кадијата се намуртил и почнал да му се бабека на фурнаџијата:
– Што велит, бре, фурнаџи, човеков? Вистина направи така како што велит овој?
– Така беше, кади баба – одговорил фурнаџијата натажен. – Me бркаше кајмакамот со грбачот и јас немаше каде да поминам, го фатив магарчето за опашката да си направам пат, ама ете, се стори зијан. Што ќе рече „Китапот” – ќе платам; ме фати таксират…
– Да видиме тогаш што велит „Китапот” – го снижил гласот кадијата, бидејќи фурнаџијата сам предложил да ја плати направената штета.
Прелистувајќи го „Китапот” одеднаш кадијата извика:
– Аааах! Фурнаџија, тука чекај! – па му се обрнал на селанецот:
– Еве што џеза предвидува „Китапот”: Ке да-деш ти нему магарето. Ќе ранит, ќе зобит и гледат дури да пораснит опашка. После ќе земиш назад здрав магаре.
Селанецот почнал да се буни:
– Кога ќе му порасне опашка, та да си го земам? He, не. He го давам магарето. Што ќе правам јас си-ромашкиот без добиче…
– Ти значи не слушаш кадијата што велит? – му се врекнал кадијата.
– Дај една лира џеза зашто си плашил и бркал фурнаџијата дотука…
Селанецот почнал да се тегави, да се ценка, да мртка, но кадијата му се заканил дека ќе го затвори, та и тој ја извадил лирата и ја оставил пред кадијата. Ја ничкосал и тој главата како кајмакамот и си излегол низ вратата.
Пејо го погледнал фурнаџијата и двајцата се насмевнале под мустаќ.
По излегувањето на првиот селанец веднаш влегол вториот и почнал да му раскажува со солзи на очите, како фурнаџијата ја потплашил маската на која јавало анамчето и како му се отепало детето од калдрмата.
– Таксират, кади баба, таксират! Еве овој фурнаџијата ми го отепа детето насред улица.
– Како отепал детето, бре синко?
– Така, ми го отепа како што ти кажав. Навистина малечко беше, шест месеци, ама челад е, боли…
Тогаш кадијата сосем се намуртил и почнал да му се врголи на фурнаџијата:
– Што велит човекот, бре разбојник. Навистина отепа детето негов?
– Така е, кади баба. Право кажува човекот. Како што знаеш, јас бегав од кајмакамот што ме тепаше. Поминав крај маската од овега; таа се исплаши и ја фрли жената со детето. Дали му умре детето -не знам… – одговори фурнаџијата сиот затресен.
– А бре, ти триста пачариси си направил денеска, бре! Навистина ќе обесам јас тебе, жими вера! -и го отворил „Китапот”, зборувајќи си за себе:
– Чекај да видиме што велит „Китапот”? – почнал да ја врти големата книга пред него. Веднаш се запрел на една страница:
– Аааах, сега ќе пеам маслото јас тебе фурнаџи, батакчија еден! Сега, сега… – па му се обрнал на селанецот:
– Еве што џеза предвидува „Китапот” за вакви пезевенци: Ти сега ќе дадеш анамчето на фурнаџијата; тој ќе ранит, ќе облекуват, ќе гледат дури родит и пораснит дете како што беше твојот. Тогаш ќе земиш сосе дете. Разбра!
Селанецот почнал да се буни:
– Како ќе сум го дал јас моето анамче на фурнаџијата? Ами јас што ќе правам без жена? He, не! He го давам, кади баба. He е право…
– Кој не право, бре ешек? Така пишит „Китапот” од Алах. Ти повеќе знаеш, или јас што читам „Алаховиот канон”? – му се наврекал кадијата на селанецот. Но тој си останал при своето, велејќи отсечено:
– Нека пиши „Китапот” како сака, јас не го давам анамчето…
– He даваш анамчето? He слушаш кадијата, а? Тогај дај една лира џеза што си бркал и плашил фурнаџијата…
:очнал и тој да се буни: – Ама каква е оваа работа, кади баба? Ем без дете останав, ем да платам џеза?
– Така пишит „Китапот”, бре синко! Јас не напишав! Алах пратил тој „Китап” на султанот, а тој мене по него да делам правда. Ајде давај или лирата, или анамчето… Од двете едното, што сака…
И овој почнал да се тегави, да се ењави, но кадијата и нему му подвикнал, та и тој го одврзал ќесето и ја ставил лирата пред кадијата и си излегол низ врата. Пејо и фурнаџијата пак се насмевнувале.
Најпосле влегол и третиот селанец и длабоко се поклонил пред кадијата:
– Да ти се многу години, кади баба!
– Да си жив, синко! Што има, што се домачи до мене? Или и ти дојде да тужиш фурнаџијата? – го запрашал кадијата.
– И јас, кади баба!
– Што направил пак тебе овој ајдутин?
– Што ли уште прашаш, кади баба – одговорил селанецот и почнал да плаче, раскажувјќи му ја случката со детето што го смачкал фурнаџијата кога рипнал од минарето на џамијата:
– Што направи? Ете што направи. Me стори без дете. Одвај го изгледав и пораснав цели десет години, ми го отепа.
– Како отепа!? Што збориш?
– Како го отепа! Ете така, како што ти кажав. Си стоев јас со детето под џамијата, си продавав круши. Туку наеднаш рипна овој душман од минарето и – право врз детенцето мое. За земја го залепи. На часот издивна кутрото.
– Цк, цк, цк – почна кадијата да цука и да ја врти главата заканувачки, па му се обрна на фурнаџијата: – Бре баксуз човек, брееее! Ами сега, бре пезевенк? Што џеза заслужуваш, а? Кажувај, така беше?
Фурнаџијата пак ја ничкоса главата вземи и ду-ри натажен и тој почна да потврдува:
– Така беше, кади баба! Me заградија оние што трчаа по мене од сите страни. И кога видов дека ќе ме фатат, влегов во отворената џамија и летнав нагоре по минарето да се спасам. Ама тие се назагнаа по мене нагоре по скали и за да не им се дадам в раце жив, рипнав од минарето, и за таксират, паднав врз детето од овој сиромав. Што знаеш – прави, така беше. И јас не сакав, ама се стори грешката…
Кадијата пак почнал да го прелистува „Китапот”, зборувајќи си за себе:
– Чекај да видиме и за ова што пишува „Китапот”? – прелистувал, некое време и најпосле извикал радосно:
– Аааах! Ете сега ќе уредам фурнаџијата да не правит никому пакост. Еве. Тука пишит: Крв за крв. Кој отепа друг човек да платит со главата свој.
Кога ја слушнал праведната пресуда, селанецот се поразведрил и му се заблагодарил на кадијата: – Да си жив, кади баба, за праведната пресуда, ту-ку, кога ќе го обесиш или заколеш фурнаџијата? Сакам да видам да виси на ортомата или да му се валка главата; да ми поолесни на душата за детето…
Но кадијата сосем сериозно му одговорил:
– Нема да бесиме, нема да колиме фурнаџијата, тој ниту обеси ниту закла твое дете. Ќе направиме ние нему тоа што направи тој на детето твој. Ќе земеме сега фурнаџијата одовде и ќе одведеме на џамијата. Ќе исправиме него да застанит кај што стоеше детето твој, а ти ќе се качиш на минарето, ќе рипнеш одозгора врз него и ќе смачкаш него како тој што смачка детето. Ете, така пишит „Китапот”. „Што сторил човек – да најдит. Нека е така?”
– Така е, туку… – почнал селанецот да се тегави.
– Што е туку. He сакаш да рипнеш и да смачкаш фурнаџијата?
– Ами како ќе паднам врз него?
– Тука не мешам јас. Тој твој работа. Како тој што паднал врз детето, ќе паднеш и ти врз него.
Селанецот почнал да се чуди, да се вртка таму-ваму, па му рекол:
– He, не, кади баба. Мене ми е страв да рипнам од минарето. Може да паднам на калдрмата – да се раскапам и јас. Каде го загинав детето, па да настрадам и јас. He можам тоа да го направам.
– Ти знаеш, синко! Ако не сакаш, тогај дај еден лира што си плашил фурнаџијата патем…
И овој се бунел, се врткал, се шуткал, но кадијата го предупредил дека мора да плати ако не сака да рипа од џамијата, та и тој ја извадил лирата и ја оставил пред кадијата, па си излегол натажен.
Останале Пејо и фурнаџијата сами и избувнале да се смеат, да се смеат. А Пејо му рекол на фурнаџијата:
– Ами кога ти велев јас тебе да не се плашиш. Пејо мисли и за тебе, ти што велеше: „Ќе ме одере кајмакамот”. Виде како Пејо и него го продра со една лира? На, земи ја едната лира ти и пиј за мое здравје, довечер, а трите јас ќе ги делам со Насрадина за облеката. Ќе се скине од смеа кога ќе му кажам како го насамаривме и самиот кајмакам. Тие непара се мирисаат.
Фурнаџијата си ја зел лирата и си излегол, a по него и „кадијата” Пејо без да го забележи некој од гавазите.
Ако е вистина-голема лага, ама така се прикажува и до денеска по Мариово за итроштините на Итар Пејо Итроманецот.
Booking.com
